Το Μουσείο φιλοξενεί αντικείμενα από την πλούσια λαογραφία της Γουμένισσας και όλης της Παιονίας.
Πρόκειται για μια σπάνια ιδιωτική συλλογή, που οφείλεται σε προσπάθειες πολλών χρόνων, του ευεργέτη της Γουμένισσας αείμνηστου Χρήστου Αλευρά.
Συμμαχικό Βρετανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο Δοϊράνης
Επίσης, σ’ έναν επιβλητικό λόφο απ’ όπου η θέα είναι μαγευτική, ειδικά το ηλιοβασίλεμα, υπάρχει το Συμμαχικό Βρετανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο των πεσόντων στη φονική μάχη της Δοϊράνης, που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο χώρο δεσπόζει μνημείο με λέοντες-σύμβολα της πάλαι ποτέ βρετανικής αυτοκρατορίας.
Μάχη Δοϊράνης, Ύψωμα του Οβελίσκου
Το Μουσείο Αγροτικής και πολιτιστικής Κληρονομιάς του Δήμου Ευρωπού, ιδρύθηκε με σκοπό να συγκεντρώσει στις αίθουσες του πολύτιμα ενθυμήματα μιας μακρόχρονης παράδοσης που σμιλεύτηκε μέσα από πυκνές πολιτισμικές συνομιλίες. Μικρασιάτες από το Φούλατζικ και το Κίζδερβεντ, Θρακιώτες από το Τζελέπκιοϊ, τη Τζαντώ και το Αλμπασάνι της Ανατολικής Θράκης, γηγενείς Μακεδόνες, Πόντιοι και Βλάχοι βρήκαν στις αποθήκες, τα συρτάρια και τα παλιά τους σεντούκια αυτά τα πολύτιμα αντικείμενα, κειμήλια από τις αλησμόνητες πατρίδες και από ήθη και έθιμα που χάνονται πίσω στους αιώνες, και τα πρόσφεραν στο μουσείο.
Αυτή η πλούσια πολιτιστική και λαογραφική κληρονομιά φιλοξενείται από το 2009 στο μουσείο που στεγάζεται στο παλαιό Δημοτικό Σχολείο το οποίο ανεγέρθηκε το 1928 και αναπαλαιώθηκε το 2000. Στην είσοδο του μουσείου έχει στηθεί μια μικρή σχολική αίθουσα, με αναφορά στη δεκαετία του ’60 (παλαιά θρανία, μαθητικές ποδιές, ενδεικτικά κ.α.). Εξέχουσα θέση κατέχει η «Αίθουσα της υφαντικής» ενώ στις υπόλοιπες αίθουσες θα δει κανείς οικογενειακές φωτογραφίες, αναμνήσεις γιορτών και καταγραφές της γεωργικής και καθημερινής ζωής, τοποθετημένες κοντά στα πρωτότυπα εκθέματα να φωτίζουν με τη σειρά τους την ίδια παράδοση αποτελώντας πολύτιμες μαρτυρίες.
Με σκοπό να συγκεντρώσει όλα τ’ αρχαιολογικά ευρήματα του νομού, το Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς λειτουργεί από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και περιλαμβάνει ευρήματα:
Α) Προϊστορικής περιόδου. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα νεολιθικά ειδώλια από τον οικισμό της Κολχίδας και η συλλογή των προϊστορικών εργαλείων από τον ίδιο οικισμό
Β) Από τον αρχαιολογικό χώρο του νεκροταφείου της εποχής του Σιδήρου του Παλιού Γυναικόκαστρου και
Γ) Ευρήματα των ιστορικών χρόνων, γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα και άλλα αντικείμενα της καθημερινής ζωής.
Από τα εντυπωσιακότερα γλυπτά είναι ο κούρος της Ευρωπού, του τέλους του 6ου αι. π.Χ., τα τέσσερα αγάλματα του ηρώου του Παλατιανού, του 2ου αι. μ.Χ., το άγαλμα του θεού Διόνυσου, επίσης από το Παλατιανό καθώς και τα αγάλματα των θεών Απόλλωνα και Αφροδίτης από τις περιοχές του Μικρού Δάσους και Χωρυγίου αντίστοιχα.
Στη μόνιμη Έκθεση Παλαιοντολογίας φιλοξενείται ο πλούσιος παλαιοντολογικός θησαυρός απολιθωμάτων ζώων και ευρημάτων που έχουν εντοπιστεί στο Σπήλαιο του Λόφου Αγίου Γεωργίου Κιλκίς καθώς και άλλα ενδιαφέροντα εκθέματα όπως το ομοίωμα της στικτής ύαινας του σπηλαίου, ο “σπηλαιολόγος”, η αναπαράσταση του άγριου ημίονου, κ.ά. τα οποία χρονολογούνται στην τελευταία Εποχή των Παγετώνων.
Τα οστά αυτά ανήκαν σε ζώα, που έχουν σήμερα εξαφανιστεί από την Ευρώπη εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, όπως τη στικτή ύαινα των σπηλαίων, τη γιγαντιαία νυφίτσα, το γιγαντιαίο ελάφι, το πρωτόγονο βόδι, το άγριο άλογο και τον άγριο ημίονο. Τα απολιθωμένα οστά μας διηγούνται μια εκπληκτική ιστορία για τα τελευταία 30.000 χρόνια στην ευρύτερη περιοχή του Κιλκίς όταν ο λόφος του Αγίου Γεωργίου ήταν ένα επικίνδυνο άντρο υαινών. Τα πρώτα ευρήματα ανακαλύφθηκαν ήδη από τη δεκαετία του '60, όταν ξεκίνησαν οι εργασίες στο σπήλαιο του Κιλκίς, αλλά η έκθεση δημιουργήθηκε μόλις το 2012.
Η επιστημονική μελέτη, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έφερε στο φως σημαντικά αποτελέσματα, όπως μια πολύ μεγάλη συγκέντρωση οστών του άγριου ημίονου, Equushydruntinus, η οποία είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο. Η Έκθεση Παλαιοντολογίας στεγάζεται στο 2ο όροφο του δημοτικού αναψυκτηρίου στο Λόφο του Αγίου Γεωργίου, σε απόσταση 300μ. από το αντίστοιχο σπήλαιο. Πρόκειται για μια δίγλωσση έκθεση με μοντέρνο σχεδιασμό και γραφικά, που αναπαριστά το παρελθόν με ένα ελκυστικό και κατανοητό τρόπο. Στο διαδραστικό τραπέζι (σε σχεδιασμό του ΝτικΜολ), φιλοξενείται ομοίωμα στικτής ύαινας και πληροφοριακό υλικό για τις διάφορες κατηγορίες των μεγάλων σαρκοφάγων (λύκος, ύαινα, λιοντάρι, μαχαιρόδοντας).
Ιδιαιτερότητα του Σπηλαίου είναι ο αριθμός των οστών -σχεδόν 300- από άγριο ημίονο που έχουν ανευρεθεί στο εσωτερικό του, αριθμός που αποτελεί και το πολυπληθέστερο υλικό παγκοσμίως,
Το παλιό γυμνάσιο κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και λειτούργησε σαν βουλγαρικό δημοτικό σχολείο. Κατά τη διάρκεια της μάχης του 1913 σχεδόν καταστράφηκε.
Ο χωρισμός της όψης σε τρία μέρη, οι διακοσμητικές κολώνες που υποδεικνύουν την είσοδο και την κλίμακα, τα περίτεχνα υπέρθυρα με τις διακοσμητικές σφήνες παραπέμπουν σε μορφές του ύστερου νεοκλασικισμού, που σαν ρεύμα είναι κυρίαρχο στην αρχιτεκτονική αυτής της περιόδου. Σήμερα ανακαινίζεται για να χρησιμοποιηθεί ως λαογραφικό Μουσείο.
Μάχη Κιλκίς, Λόφος Ηρώου
Ένα άλλο επιβλητικό ιστορικό μνημείο βρίσκεται νότια της πόλης του Κιλκίς, μέσα σε ένα εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον, κι είναι αφιερωμένο στους πεσόντες της αποφασιστικής και φονικής Μάχης του Κιλκίς.
Πρόκειται για μάχη που έλαβε χώρα την 21η Ιουνίου 1913, ενώ στον χώρο λειτουργεί απ’ το 1966 και το Πολεμικό Μουσείο Κιλκίς με σπάνια εκθέματα απ’ τους Βαλκανικούς πολέμους.
Το μουσείο χτίστηκε το 1966. Ανήκει στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας το οποίο έχει και την ευθύνη της λειτουργίας του.
Ο επισκέπτης μπορεί να δει στις αίθουσες του μουσείου ντοκουμέντα από το 1912-1913, όπως και προσωπικά αντικείμενα των αξιωματικών που πήραν μέρος στη μάχη του Κιλκίς, στολές όπλα (όλμους, οβίδες, πυροβόλα κ.α.) και σημαίες συνταγμάτων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ανάγλυφος χάρτης και η οπτικοακουστική παρουσίαση της μάχης.
Δίπλα στο ηρώο που κατασκεύασε ο γλύπτης Δημητριάδης, βρίσκεται το πολεμικό μουσείο Κιλκίς. Στις αίθουσες του υπάρχουν ντοκουμέντα από τη μάχη της 21ης Ιουνίου του 1913, η οποία καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό τα βόρεια σύνορα της χώρας. Προσωπικά είδη αξιωματικών που πολέμησαν στη μάχη, στολές, όπλα και σημαίες συνταγμάτων εκτίθενται μέσα σε προθήκες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ανάγλυφος χάρτης και η οπτικοακουστική αναπαράσταση της μάχης. Εδώ βρίσκεται και ομοίωμα σε μικρογραφία του θωρηκτού Κιλκίς.
