Όλη την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και μέχρι και τα Θεοφάνια, τα έθιμα στο Κιλκίς είναι ενδιαφέροντα και σημαντικά.
Τα Χριστούγενα:
Την παραμονή των Χριστουγέννων, όπως σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, τραγουδιούνται τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Παρέες νεαρών αγοριών και κοριτσιών ξεχύνονται στους δρόμους για να μεταφέρουν το χαρμόσυνο μήνυμα της γέννησης του Χριστού. Τα τραγούδια δίνουν ευχές στους νοικοκύρηδες του σπιτιού με το γνωστό «Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ο ορισμός σας, Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ’ αρχοντικό σας…» Λέγονται όμως και κάλαντα ανάλογα της καταγωγής και της ιδιαίτερης περιοχής προέλευσης των κατοίκων, π.χ. ποντιακά, θρακιώτικα ή και ανάλογα με το επάγγελμα τους, π.χ. γεωργοί, κτηνοτρόφοι, κλπ. Τους νέους που λένε τα κάλαντα, τους δίνουνδιάφορες λιχουδιές ή χρήματα. Εάν τύχαινε κάποιος νοικοκύρης να μην ανοίξει την πόρτα, τα κάλαντα έπαιρναν μορφή πειράγματος όπως «Αφέντη μου, στην κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες, άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν, άλλες αυγά μαζώνουν…». Άλλα Χριστουγεννιάτικα Έθιμα:
- Έθιμο «Κόλιντε». Αναβιώνει στην περιοχή της Παιονίας, την παραμονή των Χριστουγέννων.
- Έθιμο «Ρουσαλήδες». Ξεκινάει να γιορτάζεται από την τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων φθάνοντας μέχρι ανήμερα του Αγίου Ιωάννη.
Την Πρωτοχρονιά:
Επαναλαμβάνονται, όπως σε κάθε μέρος της Ελλάδας, τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς που περιλαμβάνουν το καλωσόρισμα του νέου έτους και ευχές με τους νέους να πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και οι νοικοκυραίοι να τους υποδέχονται με χαρά ανταμείβοντάς τους με καλούδια ή χρήματα. Το πιο συνηθισμένο τραγούδι που ακούγεται είναι το «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου δενδρολιβανιά, κι αρχή-κι αρχή καλός μας χρόνος κλπ».
- Το ποδαρικό της Πρωτοχρονιάς. Ένα πολύ διαδεδομένο έθιμο σύμφωνα με το οποίο η πρώτη επίσκεψη της νέας χρονιάς στο σπίτι έπαιζε ρόλο για το πώς θα εξελιχθεί ολόκληρη η χρονιά και γι’ αυτό το ποιος θα έκανε το ποδαρικό είχε μεγάλη σημασία. Έπρεπε να αποφευχθεί να μπει στο σπίτι κάποιος θεωρούμενος γρουσούζης και να επιδιωχθεί ποδαρικό από κάποιον γουρλή και καλότυχο.
- Το έθιμο της «Καμήλας» στο Πολύκαστρο, αναβιώνει ανήμερα της Πρωτοχρονιάς.
- Το έθιμο των «Μωμοέρων» που ξεκινά από τις μέρες της Πρωτοχρονιάς φθάνοντας μέχρι τα φώτα, αναβιώνει από τους ποντιακούς συλλόγους του Κιλκίς.
Τα Θεοφάνια:
Σημαντική γιορτή της Χριστιανοσύνης με ιδιαίτερο εορταστικό τελετουργικό που αποτελεί ο αγιασμός των υδάτων και πάντα προσελκύει τη συμμετοχή πολλών πιστών. Τα Θεοφάνια ή τα Φώτα αγιάζονται τα νερά για να εξαφανιστούν τα κακά πνεύματα, που όπως λέει η παράδοση κυκλοφορούν ελεύθερα από την ημέρα της γέννησης του Χριστού μέχρι τη βάπτιση του. Κατά την τελετή του αγιασμού των υδάτων στο Κιλκίς, σε μέρη όπου δεν υπάρχει λίμνη ή ποτάμι αγιάζονται τα νερά στον περίγυρο της εκκλησίας ή στην κολυμβήθρα. Λαμπρός είναι ο αγιασμός των νερών της λίμνης της Δοϊράνης, του ποταμού Αξιού, του Γαλλικού με τη γνωστή κατάδυση του τιμίου Σταυρού που νέοι άνθρωποι, βουτούν στα νερά προκειμένου να τον ανασύρουν.
Ο Πoντιακός Γάμος:
Οι Έλληνες του Πόντου στη θέση της λέξης γάμος χρησιμοποιούσανε τον όρο «χαρά» δίνοντας έμφαση στο χαρμόσυνο γεγονός της παντρειάς. Το Σάββατο το βράδυ γίνονταιδύο χωριστά γλέντια, στο σπίτι του γαμπρού και της νύφης.Στον ποντιακό γάμο, για κάθε κίνηση ή συνήθειο πρέπει ο κουμπάρος, ο γαμπρός ή και οι συγγενείς να δίνουν τα ανάλογα χρήματα όπως για παράδειγμα στο ξύρισμα του γαμπρού όπου ο κουρέας προσποιείται ότι το ξυράφι δεν κόβει αναμένοντας το φιλοδώρημα από τον κουμπάρο. Την Κυριακή, νωρίς το απόγευμα ο γαμπρός, ο κουμπάρος, οι συγγενείς και οι φίλοι ξεκινούν με συνοδεία τα μουσικά όργανα, για το «νυφέπαρμαν», να πάρουν δηλαδή τη νύφη. Εκεί, ο κουμπάρος καλείται να πληρώσειγια να φορέσει η νύφη το παπούτσι της και στήνεται το αποχαιρετιστήριο γλέντι λίγο πριν την αναχώρηση για την εκκλησία. Κατά την τελετή της στέψης μόλις ο παπάς πει το «Ησαΐα χόρευε» οι φίλοι του κουμπάρου, που στέκονται πίσω του, τον σηκώνουν ψηλά και τον αφήνουν ελεύθερο μόλις τάξει φιλοδώρημα. Μετά το στεφάνωμα η γαμήλια πομπή κατευθύνεται στο σπίτι του γαμπρούόπου η νύφη θα σπάσει ένα πιάτο για γούρι. Αργά το απόγευμα ακολουθεί το γαμήλιο τραπέζι συνοδεία μουσικής και χορού ενώ οι καλεσμένοι φέρνουν δώρα στους νεόνυμφους. Σε πολλά χωριά, κυρίως εκείνα που οι κάτοικοι κατάγονται από τον Καύκασο, όπως το Ηλιόλουστο και το Χωρύγι, οι προσκεκλημένοι δωρίζουν χρήματα στους νεόνυμφους και τον κουμπάρο. Ο ποντιακός γάμος τελειώνει τα ξημερώματα της Κυριακής προς τη Δευτέρα με μουσική και χορούς.
Θρακιώτικος Γάμος:
Ο θρακιώτικος γάμος ξεκινάει το Σάββατο το απόγευμα, με τις γυναίκες από το σόι της νύφης να προετοιμάζουν τη νύφη ακολουθώντας το τελετουργικό της παράδοσης. Την Κυριακή το πρωί οι προετοιμασίες και τα έθιμα συνεχίζονται. Ο πατέρας της νύφης κρατώντας το τσουρέκι του γάμου την σταυρώνει, της δίνει τις ευχές του και αμέσως μετά το σπάνε στο κεφάλι της νύφης και το μοιράζουν. Εντωμεταξύ ο γαμπρόςπροετοιμάζεται και ντύνεται με τη βοήθεια των φίλων του ενώ ο κουμπάρος και οι συγγενείς με τα μουσικά όργανα ξεκινούν για το σπίτι της νύφης. Εκεί, οι φίλες της νύφης κρύβουν το ένα παπούτσι της και ο κουμπάρος πρέπει να πληρώσει για να το δώσουν και να το φορέσει η νύφη. Στη συνέχεια, ο πατέρας και ο αδερφός της νύφης τη συνοδεύουν έξω από το σπίτι, εκείγίνεταιοαποχαιρετιστήριος χορός και αμέσως μετά η γαμήλια πομπή ξεκινάει για την εκκλησία. Αφού ολοκληρωθεί η τελετή της στέψης όλοι μαζί, συνοδεία της μουσικής πηγαίνουν για το σπίτι του γαμπρού όπου τους δέχεται η μάνα του η οποία αδειάζει μπροστά στα πόδια τους δύο ποτήρια που περιέχουν το ένα νερό και το άλλο κρασί ενώ τους κερνά γλυκό. Οι νιόπαντροι αφού περάσουν την πόρτα θα πρέπει να πατήσουν σίδερο με το δεξί τους πόδι, πράγμα που σημαίνει ότι θα είναι σιδερένιοι και γεροί στον γάμο τους και το νέο σπιτικό τους. Μετά η πεθερά προσφέρει στη νύφη ένα καρβέλι ψωμί για το καλό. Σειρά πλέον έχει το γλέντι, με τη συμμετοχή των νιόπαντρων το οποίο κρατάει μέχρι το πρωί.
Βλάχικος Γάμος:
Ο βλάχικος γάμος είναι έθιμο με ρίζες στις αρχαιοελληνικές διονυσιακές παραδόσεις. Ο γάμος των Σαρακατσάνων ξεκινούσε μια βδομάδα πριν από την τελετή της στεφάνωσης. Την προηγούμενη Κυριακή νεαρά παιδιά καλούν τους συγγενείς από σπίτι σε σπίτι και τους κερνάνε ούζο. Την Τετάρτη στα σπίτια του γαμπρού και της νύφης έφτιαχναν την μαγιά για την κουλούρα και την Πέμπτη τη ζύμωναν και την έψηναν. Το διήμερο αυτό όλη η διαδικασία συνοδευόταν με τραγούδια και πολύ χορό. Την Παρασκευή στο σπίτι του γαμπρού ετοίμαζαν τον φλάμπουρα, είδος λάβαρου του γάμου. Το Σάββατο προσέρχονταν στο σπίτι της νύφης και του γαμπρού οι προσκεκλημένοι τους οι οποίοι έφερναν ένα δώρο στους νεόνυμφους ενώ το γλέντι κρατούσε μέχρι τα ξημερώματα. Την Κυριακή αφού ξύριζαν τον γαμπρό και έβαζε την καλή του φορεσιά ξεκινούσαν καβάλα σε άλογα, τραγουδώντας,για το σπίτι της νύφης. Εκεί τους περίμεναν με στρωμένα τα τραπέζια και τα δυο σόγιακαι προσέφεραν το ένα στο άλλο τη δική του κουλούρα. Μετά τα κεράσματα και το φαγοπότι η νύφη έσερνε τον αποχαιρετιστήριο χορό και κατόπιν ανέβαινε σε ένα άσπρο άλογο και ξεκινούσαν για την εκκλησία. Η τελετή της στέψης γινόταν στο χωριό του γαμπρού. Μετά τη στέψη όλοι μαζί πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού όπου εκεί άρχιζε το τελικό γλέντι. Στους χορούς, ο πρώτος χορευτής κρατούσε πάντα τον φλάμπουρα και το γλέντι συνεχιζόταν μέχρι τις πρωινές ώρες.
Γάμος στην Παιονία:
Στην Παιονία οι διαδικασίες του γάμου άρχιζαν από πολλές μέρες πριν. Την Τετάρτη γινόταν το κάλεσμα των προσκεκλημένων. Την Πέμπτη η νύφη άπλωνε σε ένα δωμάτιο τα προικιά της για να τα θαυμάσουν συγγενείς και φίλοι και το βράδυ γινόταν το πρώτο γλέντι. Την ίδια μέρα ο γαμπρός, συνοδεία συγγενών πήγαινε στο σπίτι του κουμπάρου για να συνεννοηθούν για τις τελικές διαδικασίες του γάμου. Την Παρασκευή οι συγγενείς του γαμπρού πήγαιναν την «κουλούρα του γάμου» καθώς και δώρα στη νύφη. Σάββατο το βράδυ άρχιζαν τα γλέντια και στα δύο σπίτια με πολύ μουσική και φαγοπότι. Την Κυριακή, από το πρωί μεταφερόταν η προίκα της νύφης στο σπίτι του γαμπρού κα το μεσημέρι γινόταν το ξύρισμά του, μετά μουσικής. Ο γαμπρός, οι συγγενείς του και ο κουμπάρος πήγαιναν στο σπίτι της νύφης για να την πάρουν και να τη συνοδέψουν στην εκκλησία. Μετά την ολοκλήρωση της στέψης οι νεόνυμφοι πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού όπου ακολουθούσε πάλι γλέντι και χορός ενώ οι φίλοι του γαμπρού χορεύοντας έκαιγαν το τσεμπέρι της πεθεράς. Μετά την Κυριακή του γάμου συνηθιζόταν η νύφη να πηγαίνει στη βρύση του χωριού κρατώντας ένα χάλκινο σκεύος που είχε μέσα διάφορα νομίσματα και την ώρα που το ξέπλενε της έπεφταν τα νομίσματα τα οποία οι νεαροί που ήταν εκεί τα μάζευαν.
